Հայաստանը հերոսների հայրենիք է, ու այստեղ հերոս են բոլորը։ Բայց այսօր ես ուզում եմ ձեզ պատմել իմ հերոսի մասին, որպեսզի դուք էլ իմանաք ու ճանաչեք նրան։ Հիշում եմ, ամառային մի տաք օր էր, ու Ծյոմը մեզ հյուր էր եկել։ Խոսակցություն բացվեց ծնունդից ու անկախ ինձանից հարցրեցի.
-Ծյո՛մ, ծնունդդ ե՞րբ ա։
-Կգա, կիմանաս էլի, խի՞ էս վռազում։
Ու տենց էլ ես չիմացա քո ծննդյան օրը, ընկե՛րս, բայց երևի դու հասցրեցիր մի տարով էլ մեծանալ։ Ես չիմացա, թե դու ինչ գույն ես սիրում, որ գոնե հիմա ամեն օր քո սիրած գույնի ծաղիկներից բերեի քեզ համար։
Կբերեի….եթե տեղդ իմանայի, որովհետև էս մեծ հայրենիքում կոնկրետ տեղ չկա, որտեղ դու ես։ Որովհետև դու ամբողջ հայրենիքինն ես արդեն, ու քո սիրած սարերի գրկում է տաք սիրտդ նիրհում։
Քեզ համար պատերազմը տևեց երեք օր, դու հասցրեցիր գիտակցել, որ սա չարիքներից լրջագույնն է, բայց չհասցրեցիր լսել կամ տեսնել սարսափելին։ Դու չիմացար, որ քեզ ու քո ընկերներին դավաճանել են, չիմացար նաև, որ քո հայրենիքը նվիրել են ոսոխին։ Բայց քո սիրած «Եղնիկները», Ծյո՛մս, քո ընկերներն ատամներով պաշտպանել են, բոլորը կան, բոլորը ներկա են, բացի քեզնից։ Դու երբեք այսքան բացակա չես եղել։ Ու հիմա եմ սկսում գիտակցել, թե ինչ աստիճանի է ցավում բացակայությունը։
Օգոստոս ամսին` ամեն օր, գործից հետո դու մեր հարևանուհուն օգնում էիր վերանորոգման աշխատանքներում, իսկ մենք ուղղակի գալիս ու ընկերակցում էինք քեզ։ Էն օրերին, երբ դու գնում էիր իրենց տուն, ես աշխատում էի ամեն կերպ ձեզ հետ գալ, որովհետև գիտեի, որ քո պատվին միշտ «սամավառով» չայ են սարքելու։ Էդ մի քանի օրերը շատ սիրուն ու ուրախ անցան, հետո իմ դասերը սկսեցին, ես եկա քաղաք ու վերջին անգամ քեզ հետ խոսեցի պատերազմից մի քանի շաբաթ առաջ․ ինձնից նեղացել էիր էդ օրը։ Բայց հուսով եմ՝ գոնե մինչև հիմա նեղացած չես, որովհետև առանց էդ էլ ինձ համար դժվար ա ապրելը։
Ըստ մեր հարևանուհու խոսքերի՝ պատերազմից ուղիղ 7 ամիս հետո իրենց «պադվալից» գտան էն մուրճը, որով դու մի ժամանակ գործ էիր անում, ու հենց էդ նույն օրն էլ գտան քեզ։ Մենք էդ օրը գտանք ու նորից կորցրեցինք քեզ։ Որովհետև ասացին, որ մասունքներ են գտել քեզնից, բայց մինչև հիմա փաստացի չեն ընդունել, որ դա դու էս։ Քո մասին անցյալով չեմ կարողանում խոսել ու ոչ էլ կարողանում եմ գրել։
Ծյո՛մ, հարազա՛տս, քեզ անսահման կարոտել եմ։ Ու երբեք չեմ պատկերացրել, որ քեզ տեսնելու հնարավորությունը կարողա վերջինը լինի։ Հիմա, երբ դու չկաս, քո մասին հուշերը հազարապատիկ թանկացել են, որովհետև մեզ քեզանից ոչինչ չի մնացել ջերմ հիշողություններից բացի։ Վերցնում եմ բլոկնոտս, ու սրտի կսկիծով սկսում թերթել…..Վախենում եմ հասնել էն էջին, որտեղ քո մասին եմ գրել, վախենում եմ, որ․․․ Բայց քեզ արցունքներով չի, որ պիտի հիշենք, Ծյո՛մս, քո նման ժպտերես տղային, մենք պարտավոր ենք ժպիտով հիշել։
Հիշում եմ, Ծյոմը պատմեց, թե ոնց էր մի օր կապ սարքելու գնացել․ «Զգացի, որ ձորից գլորվում եմ ու մոտակա փշերից բռնվեցի, հասկացա, որ արցունքներս ցավից կամաց-կամաց սկսում են իջնել ու ինքս ինձ ասեցի՝ դու ուժեղ ես»։
Պատմեց, որ հիվանդ օրերին իրեն ոչ մի դեղ չի օգնում, ասեց. «Մենակ մաման ա կարում լավ խորհուրդներ տա, իրա հետ խոսում եմ, ու ամեն ինչ անցնում ա»։
Իրա պատմածներից հետո ես հասկացա, որ կյանքից բողոքելու իրավունք չունեմ, ու էն, ինչից ես բողոքում եմ, ամենևին էլ դժվարություն չի նրա անցածի համեմատ։ Տեսնես գոնե վերջին օրը հասցրեց զանգի մամային, հասցրեց ասի էն, ինչ երկար ժամանակ չէր ասել։
Պատերազմից շաբաթներ առաջ մեր բալկոնում նստած, Ծյոմի հարսանիքն էինք պլանավորում, ասեց. «Հարսանիքս Սևանի ափին եմ անելու՝ նավի վրա։ Մերին սպիտակ, երկար ու մեջքը բաց շոր ա հագնելու ու անպայման բոթասներ, որովհետև «կաբլուկներով» դժվար ա քայլելը»։ Էդ խոսքի վրա հիշեց, որ երկու շաբաթ ա, Մերիին չի գրել, ժպտաց, ասեց. «Լավ եմ արել, չեմ գրել, ու թող կարոտի»։
Ծյո՛մս, հիմա, բացի Մերիից, բոլորս ենք քեզ կարոտում։ Ու Մերին էլ երևի մի ողջ կյանք կսպասի քո գրելուն ու կկարոտի քեզ, կսրբի արցունքն ու հոգու խորքում կընդունի, որ դու ավելի շատ հայրենիքինն էիր, քան իրենը։
Ծյոմ, քո Մերիին հիմա ուրիշն ա ծաղիկներ բերելու, ուրիշն ա գրելու, ու ուրիշն ա Սևանի ափին ամուսնանալու իր հետ, որովհետև դու հայրենիքի պաշտպանությունն ավելի կարևորեցիր, քան Մերիին ծաղիկներ տանելը։ Ու քո մասին պատմող վերջին էջում գրեցի. «Ծյոմն էնքան բան ասեց, մտքերս խառնվեցին, մտքերս շատ են ու խառը։ Ու մտքերիս հորդառատությունից միշտ գրելս կիսատ ա մնում։ Ու կյանքում միշտ էլ ամեն ինչ կիասատ ա մնում, ու կյանքում ամեն ինչի կիսատն ա սիրուն»։
Երդվում եմ, որ այս ամենը գրելուց, ես չէի գիտակցում, որ կյանքերն էլ են կիսատ մնում։ Չգիտեի, որ քո չլինելուց մենք բոլորս էսքան կիսատվելու ենք, որ էսքան փոքրանալու ենք քո դեմ։ Քո մասին հաճախ եմ պատմում մարդկանց, ու հետո հարցնում են՝ բա հիմա ո՞ւր ա ինքը։ Էդ պահին ուզում եմ ասեմ՝ շաատ հեռու, բայց ասում եմ՝ շատ մոտ՝ իմ սրտում ու մեր բոլորի սրտում, որովհետև ինքը մենակ իմ հերոսը չի, մեր բոլորինս ա։
Քո չլինելուց անցել ա մեկ տարի և մի քանի ամիս, Ծյո՛մ, բայց ես չեմ հավատում, որ էլ չես գալու, ինձ թվում ա՝ դեռ երեկ էր, որ իրար հերթ չտալով կռվում էինք։ Էս ընթացքում տենց օր չի եղել, որ քեզ չհիշեմ, ամեն պահ, ամեն վայրկյան դու անցել ես մտքովս։ Ծյո՛մ, քո բացակայությունից հետո ամեն եկող օրն ավելի դժվարությամբ ա ապրվում, ու ավելի ծանրանում ա սրտիս։ Ես ահավոր ծանր եմ տանում քո չլինելը ու անտանելի կարոտել եմ քեզ։ Ինձ ասում են՝ թող ու գնա էս երկրից, էս ապրելու տեղ չի, բայց ո՞նց գնամ, երբ էդ հողի ու իմ մնալու համար դու քո կյանքն ես տվել։ Ասա, ո՞նց գնամ։ Մեզ հավիտյան կապել են էս սարեր-ձորերի հետ, որովհետև էս սարեր-ձորերում դու էս, էս սարեր-ձորերում քո ապրած ամեն մի օրն ա, ու քեզ հետ կապված բոլոր հուշերը։ Թանկ ա էս հողը , հարազա՛տս, շա՜տ թանկ։
Էս պատերազմը հաղթեցին նրանք, ովքեր ուղղակի չեկան։ Կամ էլ նրանք, ովքեր գլուխն անգամ խրամատից չհանեցին ու ուղղակի օդ էին կրակում։ Էդ մարդիկ հիմա արդեն լեգենդներ են պատմում պատերազմի ու առավել ևս պատերազմում հաղթելու մասին, իսկ դու չփախար, չթաքնվեցիր նույնիսկ պայթող ռումբերից, չհասցրեցիր անգամ քո բաժին կռիվը տալ, բայց հասցրեցիր չգալ…
Ես չգիտեի, որ չգալը հավիտենական տևողություն ունի ու անտարողունակ ցավ ունի իր մեջ։
Շուտով ձյուն կգա, Ծյո՛մս, իսկ ես վախենում եմ, որ դու կմրսես ու կհիվանդանանաս։ Եթե հենց հիմա դու գայիր, ես քեզ համար հարյուրավոր բաժակներով քո սիրած թեյից կսարքեի… Բայց դու արդեն մեկ տարի և մի քանի ամիս է, ինչ չես գալիս։ Բայց ոչինչ, օրերից մի օր մենք բոլորս կգանք քեզ մոտ՝ դեպի վերև, դեպի անհուն հավերժություն։ Կգանք ու կգտնենք քեզ երկնքում։ Էդ օրը բոլորս երջանիկ կլինենք ու էլ չենք կարոտի միմյանց։ Բոլորով կհավաքվենք մեր բալկոնում, ոնց որ վերջին անգամ էր, երբ բոլորս կայինք։
Դու սովորությանդ համաձայն քո սիրած տեղը կնստես՝ սեղանի գլխավերևում․ ըտեղ հարմար ա, իսկ տեսադաշտը լայն, հա՛մ հով ա, հա՛մ էլ արևը հավեսով խփում ա մեջքիդ։
Ես կնստեմ կամ հենց քո կողքը կամ հենց ուղիղ քո դիմաց՝ երկար նստարանի վրա, մաման, ինչպես միշտ, ներսուդուրս կանի, հետո կնստի կոմպի դիմաց, բոլորիս թողնելով մենակ։ Հետո դառը սուրճ կբերի ու, հետդ կռվելով, քեզ կստիպի, որ կոֆեն կանֆետով խմես։ Էդ օրը մի կարգին կծիծաղենք բոլորով։ Էդքանից հետո ես ինչ-որ բաներ կխոսեմ, որի հետ դու համաձայն չես լինի ու պահը բաց չես թողնի ասելու.«Դու սու՛ս, դու չխոսա՛ս, ձենդ չլսեմ»։
Ես, իհարկե, սուս ու փուս չեմ մնա ու մեր լեզվակռիվը կվերածվի իսկական պատերազմի։ Ու երանի թե բոլոր պատերազմները մեր լեզվակռիվների պես հաղթեիր ու գայիր, երանի պատերազմից հետո ժպիտը դեմքիդ գայիր, ոնց իմ հետ կռվելուց հետո էիր մեր տուն գալիս, Ծյո՛մ։ Բայց եթե դու, այնուամենայնիվ, որոշել ես չգալ, մի օր հաստատ մենք կգանք քեզ մոտ, անպայման կգանք, Ծյո՛մ, երդվում եմ:
Մարգարյան Սառա «Հայոց լեզու և գրականություն» մասնագիտության 3-րդ կուրսի ուսանող
